Miedzianka. Miedzianka to przede wszystkim znane od kilkuset lat miejsce eksploatacji rud miedzi oraz „lazuru” – azurytu służącego do produkcji niebieskiego barwnika (o czym wspomina już Jan Długosz). Jednak od XVII wieku dokumentowane jest również wykorzystanie wapieni dewońskich budujących tę górę do produkcji elementów kamieniarskich [1]. Wzmianki o możliwości pozyskiwania marmuru na Miedziance publikowane były także na w końcu XIX wieku [2], jednak okazy marmuru z tego miejsca (w tym z kopalni Zofia, która wówczas była tam rozbudowywana) pojawiły się w kolekcji prezentowanej przez kielecką fabrykę marmurów (na wystawie gospodarczej w Częstochowie) dopiero w 1909 r. [3]. W tym czasie, od pierwszych lat XX wieku działalność górniczą na terenie Miedzianki prowadzili bracia Stanisław i Bolesław Łaszczyńscy, tak więc marmur z Miedzianki mógł wówczas trafić do fabryki na zasadzie współpracy i porozumienia z głównymi użytkownikami złoża. Z opisu H. Gesslera [4] wynika, że wydobycie surowców skalnych było tu w stadium początkowym. Rozwój eksploatacji tych surowców na Miedziance nastąpił w latach 1920-1925, po zaprzestaniu przez Łaszczyńskich wydobycia rud miedzi. J. Czarnocki [5] oraz Z. Wójcik [6] przypisują tę aktywność Łaszczyńskim, jednak z danych archiwalnych [7] oraz T. Langnera [8] wynika, iż kamieniołom na Miedziance był dzierżawiony od Łaszczyńskich przez „Kieleckie Marmury”, które bezpośrednio prowadziły w nim wydobycie. Potwierdza to opis fabryki z 1922 r. [9] oraz jej reklama z 1925 r. [10]. Po 1925 r. brak jednak wzmianek o aktywności kieleckiej firmy w tym miejscu.

Jak informuje już F. M. Sobieszczański [11], Miedzianka mieści w sobie marmur koloru jasnego, białawego z czerwono-brunatnemi żyłkami, przerośnięty częściami malachitu i lazuru miedzi, który po szlifowaniu w kształcie gwiazdek wydobywa się. Prześliczny ten marmur … niestety w bardzo małych kopie się kawałkach. Surowiec marmurowy to nieuławicony, silnie tektonicznie spękany wapień górnodewoński warstw sitkówczańskich górnych formacji z Kowali [12]. Wapień ten pocięty jest białymi lub różowymi żyłkami kalcytowymi oraz żyłkami i wtrąceniami kalcytowo-malachitowo-azurytowymi o zabarwieniu zielonym i/lub niebieskim [13]. Na południowym stoku góry wapień ten przechodzi w strefę brekcji wapienno-kalcytowej o równoleżnikowej rozciągłości i bardzo dekoracyjnym wzorze oraz zabarwieniu, która była przedmiotem badań złożowych w końcu lat 50. XX wieku (Rubinowski – CBDG 798428, 997304). Jak podkreślają zgodnie badacze opisujący warunki eksploatacji i przeróbki tego marmuru (łącznie z F. M. Sobieszczańskim), cechą znacznie ograniczającą możliwość jego wykorzystania jest silne nieregularne spękanie i – w konsekwencji – niska bloczność tego surowca.

Po eksploatacji wapieni na Miedziance – głównie kruszywa i kamienia łamanego – prowadzonej w latach 20. XX wieku oraz później, zwłaszcza podczas II wojny światowej [14], pozostały dwa duże kamieniołomy stokowe, zlokalizowane w południowo wschodniej części góry. Natomiast fragmenty strefy brekcji kalcytowo-wapiennej mogły być eksploatowane w dwu całkowicie już zarośniętych łomach na południowym stoku góry. Wyrobiska te, wraz z całą górą, znalazły się w granicach rezerwatu przyrody nieożywionej „Góra Miedzianka” utworzonego w 1958 r. w celu ochrony przejawów mineralizacji kruszcowej i kalcytowej, interesujących zjawisk tektonicznych, form krasowych (w tym jaskiń) oraz bardzo licznych podziemnych i powierzchniowych śladów górnictwa kruszcowego i skalnego [15].

Lokalizacja marmurołomów w rejonie Miedzianki na tle numerycznego modelu rzeźby terenu, 1 – kamieniołom Łaszczyńskich, 2 – kamieniołom Ołowianka.

Góra Miedzianka. Z prawej strony widoczny fragment kamieniołomu Łaszczyńskich, ok. 1970 r., fot. Z. Rubinowskiego (wykorzystano dzięki uprzejmości Pani Teresy Rubinowskiej)

Góra Miedzianka, kamieniołom Łaszczyńskich, ok. 1970 r., fot. Z. Rubinowskiego (wykorzystano dzięki uprzejmości Pani Teresy Rubinowskiej)

[1] F. M. Sobieszczański, op. cit., s. 216; J. Czarnocki, Marmury kieleckie, „Architektura…”, s. 133-134;  J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, w: Materiały do znajomości… s. 39; J. Czarnocki, Marmury kieleckie, „Prace…”, s. 93-95;  E. i J. Fijałkowscy, op. cit., s. 51.
[2] [A. Welke] A.W.b.p.k., Marmury powiatu kieleckiego, „GK”, 1873, nr 27, s. 106-107, nr 28, s. 110-111; H. Święcicki, op. cit., s.  51, 54; B. Pawlewski, op. cit., s. 195.
[3] Gazeta Kielecka nr 67 i 68 z 1909 r.
[4] H. Gessler, op. cit., s. 5-6.
[5] J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, „Prace…”, s. 110.
[6] Z. Wójcik, Działalność górnicza i geologiczna braci Łaszczyńskich w Górach Świętokrzyskich, w: Studia z dziejów rozpoznania bogactw mineralnych regionu świętokrzyskiego, red. Z. Wójcik, Tow. Przyjaciół Górn., Hutn. i Przemysłu Staropolskiego, Kielce 1997, s. 121.
[7] APK UWK I, sygn. 12745, k. 2, 4.
[8] T. Langner, op. cit., s. 69
[9] „Przewodnik Katolicki”, nr 23, 1922,  s. 3-4.
[10] „GK” nr 27 z 1925 r.
[11] F. M. Sobieszczański, op. cit., s. 216.
[12] G. Racki, Evolution of the bank…, s. 173-175.
[13] H. Gessler, op. cit., s. 5-6; J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, „Prace…”, s. 110; E. i J. Fijałkowscy, op. cit., s. 51-52.
[14] J. Czarnocki, Marmury świętokrzyskie, „Prace…”, s. 110; J. Fijałkowscy, op. cit., s. 51-52.
[15] T. Wróblewski, Ochrona georóżnorodności…, s. 29-30;  J. Urban, Dziedzictwo geologiczne, w: Monografia Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, red. A. Świercz, Kielce 2010, s. 51, 55-56, J. Urban, A. Kasza, Jaskinie i stanowiska krasowe, red. A. Świercz, Kielce 2010, s. 80-86.